Kars Kalesi:
Kalenin içinde 12. yüzyıldan kalma Celal Baba Türbesi, askeri koğuşlar, mescit ve kümbet vardır. Mezarın kalenin valisine ait olduğu söylenir. Sultan II. Abdülhamit’in yaptırdığı kule, ramazanda topun atıldığı kuledir. Çan Kulesi aynı zamanda saat kulesidir. Karşısında bulunan Aziziye Tabyası ile bu kale Rusların saldırılarına karşı savunmada çok etkili olmuşlardır. Kaleden baktığınızda ucube olarak nitelendirilen ve yıkılan İnsanlık Anıtı’nı artık göremezsiniz fakat Kars Deresi üzerindeki taş köprüyü, giriş ve çıkışındaki hamamları, Kümbet Camini, şehrin diğer tarihi binalarını görebilirsiniz. Kars Kalesi’nin, ilk Urartular tarafından M.Ö. 8. yüzyılda yaptırıldığı bilinmektedir.
Ani Harabeleri:
78 dönüm üzerine, 5 km bulan surları, sur duvarlarından aşağıya açılan kapıları, katedrali, kilisesi, camileri ile aşağıda Arpaçay Nehri ile Ermenistan- Türkiye sınırını oluşturan, 2016 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine girmiş, Ani Harabeleri 23 medeniyete ev sahipliği yapmıştır, Kafkaslardan Anadolu’ya ilk giriş kapısıdır. Depremler ve Timur’un tahribatı, bir çok kez el değiştirmesi sonucu zarar gören harabeler 1920 de Ermenistan Cumhuriyeti ‘nden Türkiye Cumhuriyeti’ne geçmiştir. Bugüne kadar 40 kilise şapel ve anıt mezar tespit edilen harabelere, 1001 kilise de diyenler var. Ani Kentinde 20 bin kişinin yaşadığı rivayet ediliyor. Harabe alanında;
Büyük Katedral ( Fethiye Cami): Kırmızı taştan Ani Katedrali’nin depremler sonucu tavanı yıkılmıştır. Kırmızı tüf taştan inşa edilen katedralin üç giriş kapısı vardır. Alparslan’ın Anadolu’ya girişi ile ilk cuma namazını burada kılması ile Fethiye Camii adını almıştır.
Surp Amenap’rikitch Kilisesi(Aziz Patrick Kilisesi): İskele ile ayakta duran kilise kızıl kahverengi volkanik bazalt taşından yapılmış olup, yıldırım düşmesi sebebiyle kuzey cephesi tamamen yıkılmıştır. Zamanında 19 kemeri ve kubbesi olduğu söylenir. İsa’nın gerildiği çarmıhın küçük bir parçasının da burada olduğu rivayet edilir.
Tigran Honents Kilisesi (Surp Krikor Kilisesi ): Aziz Grigor Kilisesi de denir. 12 kenarlı şapel ve kubbesi hala ayaktadır. Tigran zengin bir Ermeni tüccardır. Kilise arazisini satın alıp, üzerine kiliseyi inşa ettirir ve bunu Aziz Grigor’a ithaf eder. O yüzden, bu isimle de anılır. Kilisenin içinde Gürcü ressamlar tarafından yapıldığı sanılan freskler mevcuttur. Bu fresklerde 16 sahne resmedilmiştir. Aziz Grigor’un kral tarafından yargılanması, işkence görmesi, kralların vaftiz törenleri gibi… O dönemde okuma yazma oranı çok düşük olduğundan Hiristiyanlık freskler aracılığıyla halka anlatılmıştır..
Ebul Manucehr Cami: Uçurumun kenarında olup, Anadolu’daki ilk Türk cami olduğu söylenir. Ani şehrinin Selçuklular tarafından fethedilmesinden sonra 1072 yılında Ebul Manucehr Bey tarafından yaptırılmıştır.
Köprü: Arpaçayı üzerinde köprünün harabeleri görülür. İpek yolu nun Anadolu’ya ilk giriş noktasıdır. 6400 metre uzunluğunda ki köprünün zemin katı kervanlar, üst katı yayalar için tasarlanmıştır. Ermeniler Ani Antik Kentini geri isteyip alamayınca açtıkları taş ocakları yüzünden köprü yıkılmıştır.
Rahibeler Manastırı, Abughamrents Kilisesi, Selçuklu Kervansarayı, Selçuklu Sarayı, Büyük ve küçük hamam, iç kale, mağaralar, Horomos Kilisesi, Ateşgede Tapınağı, Genç Kızlar yada diğer adıyla Bakireler Kilisesi belli başlı harabeleridir.
Evliya Cami ve Ebul Hasan-i Harakân-i Türbesi:
Anadolu’ya gelen ilk evliya ve Alperenlerden olan Hasan-i Harakân-i Türkmenistan’ın Horasan Bölgesinden gelmiştir. Bizans Ordusu ile yapılan bir savaşta şehit olmuş, Alparslan’ın 1064 de Kars şehrine girmesi ile türbesi yapılmış, 1579 yılında da Padişah III. Murat emriyle bu türbe Kars’a gelen Lala Mustafa Paşa tarafından yenilenerek, yanına Evliya Çelebi Cami yaptırılmıştır. Ebul Hasan, müritleri ile Anadolu’nun Türkleşmesinde hizmette bulunmuş bir evliyadır, kendisinden sonra gelen Ahmed Yesevi ve Mevlana da bu tasavvuf aliminin görüşlerinden etkilenmişlerdir.
2015 yılında Kars Havalimanı’nın ismi Kars Harakâni Havalimanı olarak değişmiştir. Kars aynı zamanda ilk Türkçe isimli şehrimizdir.
Kanlı Tabya:
18. yüzyılın başında doğu sınırlarını korumak amaçlı Osmanlı İmparatorluğu tarafında inşa edilmiştir. Ülkemizdeki en çok tabyanın bulunduğu Kars’taki 46 tabyadan biridir. Bunlardan 24 tanesi harap olmuş 12 tanesi günümüze kadar gelmiştir. 1828 de Rusların bir gece baskını sonucunda tabyadaki tüm askerlerimiz şehit olmuş, duvarlar kana bulanmıştır. Bu yüzden halk arasında adına Kanlı Tabya denilmektedir. Tabya: Muhtelif sayıda kuvvetleri barındıran, etrafı toprak mevzilerle çevrili , içerisinde cephanelikleri, koğuşları, eğitim alanları, avcı siperleri olan taş, beton, veya demirli betondan inşa edilmiş kapalı mevzilere verilen addır.
Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi olarak vatandaşların ziyaretine açılan müzede, şehitlerimizin çarıkları ışıklandırılarak, aynalarla sonsuzluğa uğurlanmış algısı verilen sergi odası müzenin en çok heyecan veren bölümlerindendir.
Kümbet Cami (12 Havariler Kilisesi):
12 Havari denmesinin sebebi, kubbenin dış duvarlarında 12 havariyi simgeleyen figürlerin olmasıdır. Havari’nin kelime anlamı da dost, yardım eden, bir dava uğruna canla başla savaşan demektir. Kilise 1064 te camiiye, Rusların işgaliyle tekrar kiliseye, 1914 te bizim elimize geçtiğinde bir süre camiye çevrilememiş maddi kaynak sıkıntısı yüzünden. Bir süre depo olarak kullanmış,. Kars arkeoloji müzesinin binası olunca 1964 te de müzeye çevrilmiştir. 1993 ten beri cami olarak kullanılıyor. Caminin inşasında volkaniık bir taş olan bazalt kullanılmıştır. Caminin içi dört yonca yaprağını andıran, dört nişle genişleyen bir yapıya sahiptir kiliseye giriş üç kapıdan olup, ana kapıdan halk giriyor, diğerinden krallar,üçüncü kapıdanda papazlar giriyor,
Kazım Karabekir Beyaz Vagonu:
1921 yılında imzalanan Kars Antlaşmasının ardından Rus heyetince Paşa’ya bu beyaz vagon hediye edilir. Vagonda dinlenme, yemek, kalorifer odası, banyo yer alır. Ahşap malzeme ile döşenmiş vagonda Paşa’ya ait fotoğraflar ve eşyalar sergilenmektedir. Kazım Karabekir bu vagonu Kars – Erzurum arası seyahatlerinde kullanıyordu.
Sarıkamış Şehitliği:
1914 yılında burada 78 bin şehit verdik. Sarıkamış yakınlarındaki Allahüekber dağlarında Kars’ı Ruslardan geri almak için, Başkumandan vekili Enver Paşa’nın talimatıyla girişilen mücadele sonunda 60 bin askerimiz donarak şehit oldular. Soğuk ve açlıkla savaşan mehmetçiğimizi bir kez daha saygıyla anıyoruz.
Çıldır Gölü:
Kars, Ardahan sınırları içinde, kışın tamamen donan, 123 kilometrekare büyüklüğünde, ikinci büyük, tatlı su gölümüzdür. Aralık ve mart aylarında buz tutunca atlı kızaklarla gezebilir karın keyfini çıkarabilirsiniz. Etrafındaki restoranlarda gölden çıkan balık ta yiyebilirsiniz.
Sarıkamış Kayak Merkezi:
Kayak merkezi oldukça sakindir, çamların arasında telesiyeje binenlerin, kaliteli, kristal karlar üzerinde snowboardcuların, offpistçilerin keyfi yerindedir. Bu bölgede buzlanma görülmediği gibi kar çok uzun zaman yerde kalır.
Baltık Mimarisi:
Kentte çarpık bir yapılaşma gözükmektedir. Ruslardan kalan tarihi binalar ve yeni yapılanlar… Kars Ruslar için önem arz etmekteydi ve bu kente hatırı sayılır yatırımlar yapmışlardır. (175 adet) Opera binası, okul, askeri binalar v.s bu gün bile hala sağlam ve kullanılmaktadırlar. Baltık mimari tarzı ile yapılan binalar genellikle bir yada iki katlı olup, Hollanda’dan getirilen mühendislerce ızgara planı denilen yani birbirini dik açı ile kesen yolları ve bunların arasında kalan dikdörtgen yada kare binaları, bazalt yada andezit taşi kullanarak inşa etmişlerdir. Bu yapılar gelen ziyaretçilerin beğenisini kazanmıştır.
Ruslar buraya Rus azınlığı olan Malakanları getirmişler amaçları Rus kalıcı bir yerleşim yeri açmakmış. Karslılar da Malakanlar’dan, onların kültürü olan mandıracılığı öğrenmişler. Kars peynirinin, kaşarının bu kadar ünlü olması bundandır. Malakanlar kelime anlamı olarak süt içenler anlamına gelmektedir.
Orhan Pamuk’un Kars’ta geçen Kar adlı romanını yazmadan önce buraya geldiği ve İstihkam Çay Bahçesinde oturduğu söylenir.
